İhanet Enkazından Toplumsal Dirilişe: İslam'ın Emanet Hükümleri ile Güven Köprüsü'nü İnşa Etmek
Giriş: Güven Krizi ve Toplumsal Yapının Sarsılışı
Güven, sözün namus, ahdin ise sarsılmaz bir yemin olduğu toplumlarda sadece bir erdem değil; toplumsal nefesin, ekonomik istikrarın ve kargaşadaki kalkanın temelidir. Ancak modern çağın radikal bireyciliği ve kısa vadeli çıkar hırsı, bu hayati bağı derinden yaralamış ve zedelemiştir. Bugün, en mahrem alanımız olan aileden, ticarete ve siyasete kadar her ilişki, derin bir şüphe ve sürekli bir teyakkuz haliyle zehirlenmektedir.
İlişkilerdeki bu emniyet ve huzur zafiyeti, basit bir duygusal kırılma değil; temeli İman olan bir toplumun, ahlaki ve hukuki çatısında meydana gelen ciddi, kritik bir yapısal arızadır. Bu analiz, küresel ve yerel düzlemde yüzleştiğimiz bu derin güven kaybını, onu bir Emanet esası olarak gören İslam Dini’nin kapsamlı hükümleri ışığında, Sekînet Yıkımı ve Hıyanetin Ağır Bedeli bağlamında ele almaktadır.
Güven Kaybının Temel Nedenleri: İslami Yaşamın Zayıflaması ve Modern Çatışmalar
Güven bağının bu denli sarsılmasının ardında, toplumu bir arada tutan Emanet ahlakının zayıflaması yatmaktadır. Bu zayıflama, modern yaşamın getirdiği yıkıcı faktörlerle birleştiğinde, güven krizini derinleştirmektedir:
1. İslami Yaşam Standartlarının Aşınması (Takva'nın Kaybı)
Dini-Psikolojik Çöküntü: Güvenin temeli olan Takva (Allah bilinci) ve Ahlaki Tevhid zayıfladığında, birey için hesap verme mercisi dünyevi yasalarla sınırlı kalır. Haram/Helal duyarlılığının azalması, ticarette Ğışş (hile) ve yalanı meşrulaştırır.
Nefs-i Emmare'nin Yükselişi: Birey, sürekli denetim altında olmadığı sürece, menfaatine ulaşmak için emanete hıyanet etme eğilimi gösterir. Bu, Nefs-i Emmare'nin (kötülüğü emreden nefis) toplumsal ve kurumsal kararlarda baskın hale gelmesidir.
2. Radikal Bireyciliğin Emanet Ahlakını Erozyonu
Kişisel Çıkarın Toplumsal Sözün Önüne Geçmesi: İslam'da toplum ve cemaat bilinci esasken, modern bireycilik "Ben merkezli" yaşamı teşvik eder. Birey, kendi kısa vadeli çıkarını, emanetin önünde tuttuğunda güven yıkılır.
Tüketim Kültürü ve Sabırsızlık: Hızlı kazanma ve anlık tatmin odaklı yaşam, insanları uzun vadeli sabır, dürüstlük ve meşru yoldan kazanma ilkelerinden uzaklaştırır.
3. Yönetimde Liyakat ve Adaletin İhmali
Halkın Emanetine Hıyanet: Yönetenlerin ve kamu hizmeti verenlerin, görevlerini Ehil olmayana vermesi (Liyakat ilkesinin ihlali), rüşvet ve kamusal kaynaklara hıyanet etmesi, halkın devlete ve adalete olan inancını kökten zedeler. Bu kurumsal ihanet, güven kaybını bir üst kültür haline getirir.
I. Güvenin İlahi Ekseni: Emanet'in Dini-Hukuki Kapsamı
İslam'a göre güven, basit bir ahlaki erdem değil; aksine, bizzat Emanet adıyla nitelendirilmiş, doğrudan dini ve hukuki bir sorumluluk ve yükümlülüktür. Emanet, kişinin sırlarını, mal varlığını, sözleşmelerini, verilen görevleri ve en önemlisi, Allah’a karşı olan yükümlülüklerini kapsar.
Kur'an-ı Kerim, müminlerin temel vasıflarını sayarken bu esasa dikkat çeker:
"O kimseler ki, emanetlerine ve ahitlerine riayet ederler." (Mü'minûn Sûresi, 23:8)
Güvenin zıddı olan Hıyanet (İhanet) ise büyük bir kusurdur. Hz. Peygamber (s.a.v.), yalanı, sözünden dönmeyi ve hıyaneti, sosyal düzeni yıkan Münafıklık (İkiyüzlülük) alameti olarak nitelemiştir. Bu, emaneti korumanın, Ahlaki Tevhidin bir parçası olduğunu gösterir.
II. Sekînet'in Bedeli: İç Huzurun (Sekînet) Kaybı ve Vicdanın Hukuku
İhanet, sadece toplumsal değil, bireyin iç dünyasında da derin yankılar uyandırır. Sekînet, Kur'an'da kalbe inen İç Huzur, Dinginlik ve Huzur olarak tanımlanır. Hıyanet eden kişi, Rabbe karşı sorumluluğu ihlal etmiş olur ve bu ihlal, bireyin vicdanında sürekli bir baskı, huzursuzluk ve Sekînet kaybına yol açar. Yalan söyleyen, hile yapan veya emanete ihanet eden kişi, daima ifşa edilme korkusuyla yaşar.
Tersi olarak, sadık ve güvenilir olmak ise bireye, Nefsi Mutmainne (huzura ermiş nefis) yolunda ilerlediği hissini verir; içsel bir rahatlık ve sürekli bir Allah'ın Desteği hissi sağlar. Ailedeki bir ihanet, ailenin Meveddet ve Rahmet temelini yıkarak ailedeki Sekînet'i kökünden yok eder.
III. Toplumsal Çürüme Alanları: Kurumsal Hıyanet ve Bereketin Kalkması
Bireysel alanda başlayan güven kaybı, topluma yayıldığında kurumsal ve hukuki krizlere neden olur.
A. Ticaret ve Bereketin Çekilmesi
Ticaret ve iş ortaklıkları, karşılıklı dürüstlük ve açıklık (Sıdk) üzerine kurulur. İslam, iş ortaklığındaki güvene 'Bereket' kavramıyla özel bir önem atfeder. Kudsi bir Hadis’te Yüce Allah (c.c) şöyle buyurur:
"Biri diğerine ihanet etmediği sürece, ben iki ortağın üçüncüsüyüm. Biri ihanet edince ben aralarından çıkarım."
Ortaklıktaki hile (Ğışş), zimmete geçirme veya riskin adaletsiz paylaşımı, hıyanet olarak nitelendirilir ve ilahi desteğin (Bereket) kalkmasına yol açarak toplumsal refahı tehdit eder.
B. Yönetimde Liyakat ve Adaletin Çöküşü
Yönetimde görev alanlar, halkın Emanetçisidir. Uymaları gereken ilkeler, Liyakat (Ehliyet) ve Emanete riayettir. Hz. Peygamber (s.a.v.), bir görevin ehil olmayana verilmesini, Kıyamet alametlerinden biri olarak niteler. Hesap verebilirliğin olmaması, kayırmacılık, rüşvet ve kamusal kaynaklara hıyanet edilmesi, hukukun üstünlüğüne olan saygıyı ortadan kaldırarak sosyal sözleşmenin temellerini dinamitler.
IV. Islah ve Yeniden İnşa: Somut İslami Çözüm Yolları
Kaybolan güvenin ıslahı, eleştirel bir muhasebe ve somut adımlar atmakla mümkündür. İslam, bu ıslah yolculuğunda üç temel prensibi öne sürer:
Dini-Psikolojik Islah: Tutarlılık (İstikamet) Prensibi: Güven, küçük ve tutarlı sadakat eylemleri pratiğiyle geliştirilmelidir (Randevuya zamanında gelmek, bir sırrı saklamak). Bu, sözün fiile dönüşme ahlakıdır.
Hukuki ve İş Ahlakında Islah: İhsan ve Yazılı Şeffaflık: Ortaklıklarda sadece hukuki gerekliliklere değil, aynı zamanda 'İhsan' (işi en güzel ve en dürüst şekilde yapma) ilkesine odaklanılmalıdır. Güvensizliği önlemenin yegâne yolu, tüm ticari işlemlerin ve ortaklık şartlarının açık ve şeffaf bir şekilde yazılı kayıt altına alınması zorunluluğudur (Bakara Sûresi, 2:282).
İlişkisel Islah: Arabuluculuk (Hakemlik) Yolu: Aile ve iş ortaklığı krizleri derinleştiğinde, tarafsız, dindar ve ehliyetli bir Arabulucunun (Hakem) rehberliğinde sorunları şeffaflıkla masaya yatırmak esastır (Nisa Sûresi, 4:35).
V. SONUÇ: Muhasebe, Diriliş ve Güven Köprüsü'nün Zorunluluğu
Kaybolan güveni yeniden kazanmak, bireyin kendi nefsiyle hesaplaşmasından (Muhasebe) başlayan zorlu bir toplumsal dönüşüm sürecidir. İslam Dini’nin Emanet ve Sadakat hükümleri, bu ıslah yolculuğu için gerekli olan hem dini-psikolojik hem de sosyal-hukuki çerçeveyi eksiksiz sunmaktadır. Bu çerçeve, modern hukuk ve etiğin çözmekte zorlandığı, vicdani sorumluluk eksenli bir sistem önerir.
Her bireyin, kendi çevresinde bir güven abidesi olma çabası, genel toplumsal güveni güçlendirecek domino etkisini oluşturacaktır. Bu, bireyin küçücük bir eylemiyle başlayacak olan Toplumsal Diriliş Hareketidir.
Hıyanetin yıktığı enkazdan kurtulmak ve nesiller boyu sürecek bir huzuru tesis etmek; sarsılmaz bir Güven Köprüsü üzerinden geçerek, Emanet hükümlerine tam bir riayetle mümkün olacaktır.
AHMET KACIR
Kaynakça
Kur'an-ı Kerim:
Mü'minûn Sûresi, 23:8 (Emanet ve Ahde Vefa)
Bakara Sûresi, 2:282 (Ticari Borçların Yazılı Kayıt Altına Alınması)
Nisa Sûresi, 4:35 (Ailevi Anlaşmazlıklarda Hakem Tayini)
(Sekînet, Nefs-i Emmare ve Nefs-i Mutmainne gibi kavramlar Kur'an'ın ilgili surelerinde yer almaktadır.)
Hadis-i Şerif Kaynakları (Temel Temalar):
Kudsi Hadis (Ticarette Bereketin şartı ve Allah'ın Ortaklığı)
Münafıklık Alametleri (Yalan, sözde durmama ve emanete hıyanet)
Liyakat ve Kıyamet Alameti (Görevin ehil olmayana verilmesi)
