VIII. yüzyıldan itibaren İslamiyeti gönüllü kabul eden atalarımız bu dini çok güzel yorumlamış, büyük âlimler yetiştirmiş ve eserler ortaya koymuştur. Bu dönemde meydana getirilen en önemli eserlerden bir tanesi de Yusuf Has Hacib'in kaleme aldığı Kutadgu Bilig'dir.
Bu eser Türk dili ve edebiyatı, Türk siyasi ve kültür tarihi açısından önemli yer teşkil eder. Yusuf Has Hacib tarafından 1069-1070 tarihleri arasında kaleme alınmıştır. Eserin yazarı hakkında çok fazla malûmat bulunmamakla birlikte asil bir aileye mensup olup, ilmi, faziletleri, zühd ve takvası ile cemiyet içinde hürmet görmüş birisidir. Balasagun şehrinde doğmuş 1077 tarihinde vefat etmiştir. Balasagun şehri bir Türk şehridir ve Karahanlılar devrinin önemli medeniyet merkezlerinden biridir.
Yusuf Has Hacib Türk-İslam edebiyatının ilk yazarı ve şairi olarak gösterilir. Bu eseri Balasagun’ da yazmaya başlamış ve Kaşgar'da tamamlamıştır. Kitabını bitirince Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han'a sunmuş, Buğra Han tarafından eser çok beğenilmiş ismine “Has Hacib” (Uluğ Hacib) denmiştir. Dönemin en yüksek memuriyeti olan teşrifat nazırlığına tayin edilmiştir.
Kutadgu Bilig; saadet mutluluk veren bilgi ilim, devletli olma, devleti yönetme bilgisine sahip olma gibi anlamları taşır. Eserin tamamı 6645 beyitten oluşmaktadır. Kitaba sonradan 77 beyit daha eklenmiştir. Diğer ülkelerde bu kitaba başka isimler verilmiştir. Çinliler “Edebü’l Mülûk” , Maçinliler “Enisü’l Memâlik” , İranlılar “Şehnâme” demişlerdir. Eser, insanlara dünyada tam anlamıyla kutlu olmak için gereken yolu göstermek amacıyla kaleme alınmış, aruz ölçüsü ile yazılmış ve mesnevi tarzında kendi arasında kafiyelidir.
Bilinen Herat nüshası, Fergana nüshası ve Mısır nüshası olmak üzere üç nüshası vardır.Eser karşılıklı konuşma şeklinde geçer ve temsili dört kişi konuşur. Bunlar;
1.Kün-Togdı: Hükümdardır, adalet ve yasayı temsil eder.
2.Ay-Toldı: Vezirdir, saadet ve devleti temsil eder.
3.Ögdülmiş: Vezirin oğludur, aklı ve bilgiyi temsil eder.
4.Odgurmış: Zahit, vezirin akrabasıdır, kanaat ve akıbeti söyler.
Kutadgu Bilig ile Karahanlı devleti dönemi Türk aydınlarının genel kültürleri, din ile dünya görüşleri , sosyal yaşantıları hakkında bilgi vermekle birlikte birçok bilgi ve öğütleri bugün dahi uyulacak kadar doğru ve gerçekçidir.
Bununla birlikte o dönem itibariyle İlme ve âlime ne kadar değer verildiğini anlıyoruz. Ayrıca devlet yönetimi hakkında kendisine öğüt veren bir âlimi hükümdar Buğra Han ötelememiş itelememiş bilakis baş üstü yapmış hürmet göstermiştir. Kaç asır önceden bugüne ulaşacak nasihatler ortaya konmuş olmasına rağmen günümüz aydınları tarafından geleceğe ulaşacak böyle bir eser ortaya konulabilmiş mi diyede sormadan edemiyorum.
