İPA'nın yayımladığı Küreselden Yerele Orta Sınıf ve Gelir Dağılımı raporu, Türkiye’de orta sınıfın hızla erozyona uğradığını ortaya koydu. Yüksek enflasyon ve ekonomik politikalar nedeniyle, 2007’de asgari ücretin 2,7 katı olan medyan gelir, 2023’te yalnızca 1 asgari ücrete eşitlendi. İstanbul’da refah kaybı ülke ortalamasının da ötesinde. Uzmanlar, gelir adaletini sağlamak için özgürlükçü ve halkçı bir ekonomik modelin gerekliliğine dikkat çekiyor.
Prof. Dr. Tahsin Bakırtaş öncülüğünde hazırlanan ve Prof. Dr. Murat Şeker’in katkı sunduğu Küreselden Yerele Orta Sınıf ve Gelir Dağılımı raporu, Türkiye’de orta sınıfın giderek zayıfladığını ve gelir dağılımındaki uçurumun derinleştiğini ortaya koyuyor. İstanbul Planlama Ajansı (İPA) Başkanı Buğra Gökçe’nin sosyal medya hesabından paylaştığı rapor verileri, özellikle 2021 sonrası yüksek enflasyonun ve uygulanan ekonomik politikaların orta sınıf üzerindeki yıkıcı etkilerini gözler önüne seriyor.
Çalışmaya göre, 2021 sonrasında Türkiye’de enflasyonun hızla yükselmesiyle birlikte ortanca hanehalkının net reel geliri önemli ölçüde geriledi. Raporda, bu süreçte gelir dağılımında tepedeki küçük bir kesime büyük bir servet transferi gerçekleştiği belirtiliyor. Orta sınıfın hızla daraldığına işaret eden en çarpıcı göstergelerden biri, 2007 yılında medyan gelirin asgari ücretin 2,7 katı iken 2023’te yalnızca 1 asgari ücrete eşitlenmesi oldu. Başka bir deyişle, 2007’de orta gelir grubunda yer alan bir birey, bugünün ekonomik koşullarında asgari ücret seviyesine düşmüş durumda.
Raporda, Türkiye’de yoksul veya yoksulluk sınırında bulunan hanelerin toplamının, toplam hanelerin üçte birinden fazla olduğu vurgulanıyor. Orta sınıfın geniş bir kesiminin alt gelir grubuna kaydığı belirtilirken, bu durumun Türkiye’deki gelir adaletsizliğini daha da derinleştirdiği ifade ediliyor.
İSTANBUL’DA ORTA SINIFIN REFAH KAYBI DAHA KESKİN
Türkiye’nin ekonomik merkezi konumundaki İstanbul’da ise tablo daha da çarpıcı. Çalışmaya göre, İstanbul’daki hanelerin %58’i orta sınıf olarak tanımlansa da, bu kesim ülke geneline kıyasla daha fazla refah kaybına uğradı. İstanbul’da ortanca hanehalkının 2007’deki 100 TL’lik alım gücünün 2023’te 35 TL’ye gerilediği belirtiliyor.
İstanbul’daki orta sınıfın gelir kaybı, asgari ücret karşısında da dramatik bir düşüş yaşadı. 2007 yılında İstanbul’daki ortanca hane geliri, asgari ücretin 4 katıyken, bu oran 2023 itibarıyla 1,4 katına indi. Bu durum, metropolde yaşayan orta sınıfın ekonomik koşullarının giderek zorlaştığını ve sosyal tabakalaşmanın daha belirgin hale geldiğini gösteriyor.
TÜRKİYE’DE GELİR DAĞILIMI AB VE G-7 ÜLKELERİNE GÖRE DAHA KÖTÜ
Raporda, Türkiye’de orta sınıfın AB-27, G-7 ve BRICS ülkelerine kıyasla çok daha fazla güç kaybettiği belirtiliyor. AB ülkelerinde eğitim düzeyinin, farklı gelir sınıfları arasındaki farkı belirleyen en önemli faktör olduğu vurgulanırken, Türkiye’de ise eğitimli kesimin dahi ekonomik güvencesizlikle karşı karşıya olduğu kaydediliyor. Türkiye’de iş gücü ödemelerinin Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) içindeki payı uzun yıllar artış göstermiş olsa da, 2019 sonrası dönemde bu payın gerilemeye başladığı ifade ediliyor.
Özellikle ABD’de olduğu gibi, G-7 ülkelerinde de orta sınıfın gelirden aldığı payın zaman içinde düştüğü belirtilse de, Türkiye’deki düşüşün çok daha sert olduğu gözlemleniyor. BRICS ülkelerinde ise emek gelirlerinin alt ve orta sınıflar lehine bir değişim gösterdiği aktarılırken, Türkiye’de bunun tam tersi bir eğilim gözleniyor.
"EPİSTEMOLOJİK KOPUŞ" DÖNEMİ VE ORTA SINIFIN KRİZİ
Buğra Gökçe’nin paylaştığı verilere göre, Türkiye’de reel kullanılabilir hanehalkı net medyan geliri 2010 yılında 16.304 TL iken, en yüksek seviyesine 2017 yılında 19.038 TL ile ulaştı. Ancak, 2021 sonrası “Epistemolojik Kopuş” olarak adlandırılan dönemde dramatik bir düşüş yaşayarak 2023’te 10.863 TL’ye geriledi. Bu rakam, Türkiye’de orta sınıfın alım gücünün nasıl ciddi bir kayba uğradığını gösteren en somut göstergelerden biri olarak öne çıkıyor.
SONUÇ: ÖZGÜRLÜKÇÜ VE HALKÇI BİR MODEL GEREKLİLİĞİ
Karar'dan Berfu Kargı'nın haberine göre, Raporun sonuç bölümünde, Türkiye’deki ekonomik politikaların gelir eşitsizliğini artırdığına dikkat çekiliyor. Orta sınıfın hızla eridiği, alt sınıfa düşen hanelerin sayısının arttığı ve servetin küçük bir azınlığın elinde toplandığı belirtilerek, gelir adaletini sağlamak için eğitimle kalkınmayı hedefleyen, özgürlükçü ve halkçı bir ekonomik modelin gerekliliği vurgulanıyor.
Prof. Dr. Tahsin Bakırtaş öncülüğünde, Prof. Dr. Murat Şeker ile birlikte katkı sunduğumuz "Küreselden Yerele
Orta Sınıf ve Gelir Dağılımı" raporu çarpıcı verileri ortaya koyuyor.
1⃣ Türkiye’de 2021 yılı ve sonrasında yaşanan yüksek enflasyon, ortanca hanehalkının net reel gelirini erozyona uğrattı ve bu dönemde önemli ölçüde tepedeki bir avuç insana, üst sınıfa servet transferi yapıldı.
2⃣ 2007’de medyan gelir 2,7 kat asgari ücrete eşitken, 2023’te 1 asgari ücrete eşitlendi. Yani Türkiye’de ortanca yurttaş, asgari ücretle geçinen yurttaş konumuna geldi.
3⃣ 2010 yılında 16.304 TL olan reel kullanılabilir hanehalkı net medyan geliri en yüksek olduğu 2017 yılında 19.038 TL’ye çıkmış; ancak “Epistemolojik Kopuş” un yaşandığı 2021 sonrası dönemde dramatik biçimde düşerek 10.231 TL olarak gerçekleşmiş; 2023’te
de 10.863 TL olarak gerçekleşmiştir. Bu sonuç hanehalkı ortanca net gelirinin enfl asyonun gerisinde kaldığını göstermektedir.
4⃣ Türkiye’de yoksul ve her an yoksulluğa düşecek hanelerin toplamı, toplam hanelerin üçten birinden fazla.
5⃣ Türkiye’de orta sınıf Covid-19 Pandemisi ve “Epistemolojik Kopuş” dönemi ve sonrasında AB-27, G-7 ve BRICS ülkelerindeki orta sınıftan çok daha fazla güç kaybetti. Türkiye’de orta sınıfta yaşayan hanelerin önemli bölümü alt sınıfa kaydı.
6⃣ Türkiye’de çalışan orta sınıfın merkezi olan İstanbul’da, ortanca hanehalkının refah kaybı Türkiye hanehalkı ortalamasından daha fazla oldu. İstanbul’daki hane halkının 2007’deki 100 TL’lik alım gücü 2023’te 35 TL’ye geriledi.
7⃣ 2007 yılında İstanbul’daki ortanca hane halkının geliri asgari ücretin 4 katı iken, bu oran 2023’te 1,4 asgari ücret düzeyine indi.
Türkiye'yi yoksullaştıran ve orta sınıfı eriten politikaları detaylı şekilde incelemek için 👇
İstanbul Planlama Ajansı
@ipaistanbul
📢 İstanbul Planlama Ajansı koordinasyonunda Prof. Dr. Tahsin Bakırtaş'ın öncülüğünde kaleme alınan "Küreselden Yerele Orta Sınıf ve Gelir Dağılımı" başlıklı inceleme yayınlandı.
📌 Kalkınma, sosyal eşitlik ve siyasal istikrar bağlamında orta sınıfın taşıdığı öneme dikkat çeken çalışma bu sınıfın doğru bir analizine odaklanıyor.
🌍 İnceleme AB, G7, BRICS ve ABD ölçeğinde 'çalışan orta sınıflar'ın gelişimini ele alarak Türkiye ve İstanbul özelinde de detaylı bir değerlendirme sunuyor. Çalışmada son olarak temel kalkınma politikası önerileri sıralanıyor.
📊 Öne çıkan bulgular:
🔻 Türkiye'de yoksulluk artıyor: Özellikle 2021 sonrası reel medyan geliri düşüşüyle yoksul ve yoksulluk kıyısındaki hanelerin oranı toplam hanelerin 1/3'ünü geçmiş durumda.
💰 Gelir dağılımı bozuluyor: Orta ve alt sınıftan üst sınıfa kayda değer bir servet transferi olduğu görülüyor.
🎓 Eğitim & kazanç: İncelemeye konu olan bölge ülkelerinin aksine Türkiye’de eğitim düzeyi yükseldikçe saatlik kazanç artışında görece düşüş yaşanıyor.
📉 İstanbul'da gelir adaletsizliği: İstanbul, Türkiye’de gelirin en adaletsiz dağıldığı bölge konumunda.
💸 Alım gücü eriyor: 2007’de 100 TL’lik alım gücü, 2023 itibariyle 35 TL’ye geriledi.
⚖️ Asgari ücret karşılaştırması: 2007’de ortanca hanehalkı geliri asgari ücretin 4 katı iken, 2023’te 1.5 katına düştü.
📌 Raporun tamamına ulaşmak için https://ipa.istanbul/yayinlarimiz/genel/kureselden-yerele-orta-sinif-ve-gelir-dagilimi/