Erdoğan’ın seçim yenilgisi Batı medyasında tartışılırken üzerinde en çok durulan nokta Cumhurbaşkanı’nın kendisini doğrudan ilgilendirmeyen yerel seçimlere bütün ağırlığını koyarak siyasal kariyerini kendi elleriyle riske atmış olmasıydı. Başta CNN International tüm dünya medyası Erdoğan’ın büyük bir darbe yediğini özellikle vugu yaparak ifade etti. Batı medyasında büyük kentlerin muhalefetin eline geçmesi ekonomik krizin bugüne dek enflasyon gibi en acı etkilerini buralarda göstermesine bağlanıyor. Ertelenen ekonomik önlemler seçim sonrasında uygulanmaya başlayınca krizin işsizlik boyutu ön plana gelecek ve iş bulmanın daha da zor olduğu Anadolu da Erdoğan’a başkaldıracak deniliyor. Ancak, Türk yerel seçimleri New York Times, Guardian, Le Monde, Le Figaro gibi gazetelerde manşetlerde yer alırken seçim sonrası ilk günün en ilginç Türkiye yorumu ekonomi dergisi Forbes’te yayınlandı. 2008 ABD Finans krizini önceden görebilen tek analist olarak ünlenen ve sosyal medyada yüz binlerce takipçisi bulunan Jesse Colombo imzalı makalede “Türkiye balonu patladı” denildi. Colombo şu noktaların altını çiziyor. Ona göre son 5 yılda Türk ekonomisinde tehlikeli bir kredi balonu oluşmuş durumda. Son derece düşük faizlerle kredi bolluğu yaşandı ve bu yapay bir ekonomik balon oluşturdu. Birçokları bunu meşru ve kalıcı gelişme sandı. Ancak 2018 başından beri Türk Merkez Bankası TL’nin düşüşünü engellemek için faiz oranlarını göze görünür biçimde arttırmak zorunda kaldı. Colombo, o dönemde yazdıklarını anımsatarak “Herkesi uyarmıştım, bu saldırgan biçimdeki artışlar Türk kredi balonunun bataklığı olacağını söylemiştim” diyor ve bunun doğrulandığını vurguluyor. Colombo kredi balonunun 2000’li yılların başında şişmeye başladığını, özel sektör kredilerinin 2003 yılında GSYH’nin %15’i iken 2016’da %70’e çıktığını söylüyor. Özel sektör borçlanmasının 2010’dan 2018’e 6 misli arttığını belirtiyor. Türkiye’de faizlerin 2009 ile 2018 arasında tarihte ilk kez yaşanan oranlara indiğini söyleyen Colombo bunun kredi balonunun iyice şişmesini sağladığını anlatıyor. Düşük faizler çağının 2018’de bittiğini, bunun da balonu patlattığını, böylece krizin geldiğini ve kredi durgunluğunun başladığını söylüyor. Bunun başlangıcı 2018 Ağustos ayı oluyor ve bunun bir devamında Türkiye son iki üç aylık dönemde durgunluğa giriyor. Colombo 2018’in son döneminde eksi %2,4 ve öncesinde de eksi %1,6 rakamlarını veriyor. YENİDEN YAPILANMANIN BAŞLAMASI UZUN BİR ZAMAN ALACAKTIR Colombo, Türk hükümetinin ve çok sayıda yorumcunun Türkiye’deki ekonomik krizden Trump’ı ve yabancı spekülatörleri sorumlu tutmalarını çok yanlış görüyor. Türkiye’nin yıllardan beri yapılan hatalarla çökme ve batma kıvamına çoktan getirilmiş olduğunu hatırlatıyor. Ünlü analist dersini özetle şöyle veriyor: Türkiye gibi ülkelerde merkez bankası faiz oranını ekonomik realitelere aykırı olarak çok uzun süre çok düşük düzeylerde tutarsa ortaya çıkan dengesizlik ve bozulmalar bir kredi balonu oluşturur ve bu balon eninde sonunda patlar. Bundan kaçmanın yolu yoktur ve mutlaka acılı bir dönem geçecektir. Piyasanın ve ekonominin yeniden doğal dengelerine kavuşması uzun bir zaman alacaktır. 2008 Ekonomik krizini önceden gören analizci olarak ünlenen Colombo’ya göre 15 yılın (2003-2018) birikimi olan kriz maalesef 6 ayda bitmeyecek. Uzun bir çöküş döneminden sonra yeniden yapılanmanın başlaması çok uzun bir zaman alacak. Tabii bu analizlerin tümü ekonomiyi jeopolitik etkiler dışında ele alıyor. “Komşularla sıfır sorun” politikasıyla yola çıkıp Neo-Osmanlı masallarıyla Ortadoğu’da bataklığa saplanan Türk hükümetini DAEŞ sonrası önemli sınavlar bekliyor. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin geçen hafta Fransa’nın önerisiyle aldığı bir karara göre terörizmin finans ve alt yapı olanaklarını ortadan kaldırmak için yeni bir mekanizma kurulacak. Yasadışı para transferleriyle mücadele eden FATF’nin (Financial Action Task Force) adlı hükümetler arası denetim grubunun yetkisi artacak. Özellikle İslami akımların hayır faaliyetleri, insani yardım kuruluşları denetim altına alınıp, Müslüman dayanışması adına toplanan paraların DAEŞ, El Kaide, El Nusra ve benzeri gruplara ulaştırılması engellenecek. Suriye’de IŞİD Bölgesinde yakalan binlerce yabancı militanın pasaportlarının koalisyon güçleri tarafından toplanıldığı ve bunların büyük çoğunluğunun bir şekilde Türkiye’de ilişkileri olduğunun saptandığı bildiriliyor. Ayrıca yakalanan IŞİD’çilerin mahkeme ve açık sorguları da yakında başlıyor. Bu nedenle, Türkiye’nin Fırat’ın Doğusu, İdlib, Menbiç gibi konuları dahi ele alamadan yoğun bir baskıyla karşılaşacağı ve bu sorunların ekonomiye ve özellikle dış yatırımlara ve turizme önemli sekte vuracağı uyarısı yapılıyor. Kayahan Uygur